ค่า ฮีมาโตคริต haematocrit(Hct%)

ฮีมาโตคริต( HCT หรือ Hct) หรือความเข้มข้นของเลือดเป็นการตรวจเพื่อหาปริมาตรเม็ดเลือดแดงในเลือด มักเรียกทับศัพท์ว่าฮีมาโตคริต (haematocrit หรือ hematocrit) หรือ ปริมาตรเซลล์อัดแน่น (packed cell volume, PCV) หรือเข้าใจกัน ง่าย ๆ  ก็คือเป็นการวัดว่าร่างกายมีเม็ดเลือดแดงพอหรือไม่ หากไม่พอก็เกิดภาวะโลหิตจาง

วิธีการปฏิบัติของการหาค่าฮีมาโตคริต

เจาะเลือดที่ปลายนิ้วใส่ในหลอดแก้ว แล้วนำไปปั่นโดยใช้แรงเหวี่ยงหนีศูนย์กลางให้เม็ดเลือดแดงไปกองรวมตัวกันที่ก้นหลอดแก้ว ซึ่งจะได้เลือดซึ่งแบ่งเป็นสองชั้นคือชั้นน้ำเหลือง และเม็ดเลือดแดง เมื่อนำมาเปรียบเทีนบปริมาตรเม็ดเลือดแดงเทียบกับเลือดจะได้ค่าความเข้มข้นของเลือด

ทำไมจึงต้องตรวจความเข้มของเลือด

การตรวจความเข้มข้นของเลือดเป็นส่วนหนึ่งของการตรวจความสมบูรณ์ของเลือด ความผิดปกติที่พบมีได้ทั้งมากเกินไป และน้อยเกินไป ค่าเข้มข้นของเลือดไม่ได้บอกสาเหตุของโรค บอกเพียงแต่มีความผิดปกติของปริมาณเม็ดเลือดแดง

ค่าปกติของ Hct ฮีมาโตคริต

• ให้ยึดถือตามค่าที่ระบุไว้ในใบแสดงผลการตรวจเลือด (ถ้ามี)
• ค่าปกติทั่วไป

ค่าวิกฤติ (ยกเว้นทารก)  Hct < 15% หรือ > 60%

ความผิดปกติที่พบได้

ในทางน้อยเกินไป

สาเหตุ

• เกิดจากร่างกายมีเม็ดเลือดแดงน้อยไปทำให้เกิดโรคโลหิตจาง
• เกิดโรคที่ทำให้บวม เช่นโรคตับแข็ง (cirrhosis) โรค Nephrotic syndrome เกิดการเจือจางเม็ดเลือดแดงทำให้ค่าHct จึงได้ค่าต่ำลง
• เกิดการเสียเลือดค่อนข้างมากจากเหตุใดเหตุหนึ่ง เช่น ริดสีดวงทวาร มีพยาธิปากขอในลำไส้ เลือดออกทางเดินอาหาร หรือตกเลือด
• เกิดจากการขาดวิตามิน เช่น วิตามิน บี 12 กรดฟอลิก หรือธาตุเหล็ก ซึ่งเกี่ยวข้องกับการสร้างเม็ดเลือดแดง ทำให้ไขกระดูกผลิตเม็ดเลือดแดงได้ในขนาดที่เล็กลง หรือได้จำนวนน้อยลง ซึ่งย่อมมีผลโดยตรงทำให้ค่า Hct ต่ำลงกว่าปกติ
• เป็นโรค์ไขกระดูกมีความผิดปกติ (bone marrow failure) เช่นการติดเชื้อ จากยาหรือเนื้องอก ทำให้สร้างเม็ดเลือดแดง หรือเซลล์ชนิดอื่นๆลดลง
• โรคไตวายเรื้อรัง ทำให้ไตผลิตฮอร์โมนสร้างเม็ดเลือดแดง (erythropoietin) ลดลงซึ่งทำให้ ไขกระดูกได้รับการกระตุ้นลดลง ดังนั้นความเข้มข้นของเลือดจึงลดลง
• อาจจะเกิดจากการตั้งครรภ์ เนื่องจากการตั้งครรภ์ย่อมสร้างสภาวะการกักคั่งน้ำ (state of overhydration) จึงย่อมมีผลทำให้เม็ดเลือดแดงลดความหนาแน่นลง ค่า Hct จึงต่ำลง
• อาจมีโรคร้ายเกี่ยวกับไขกระดูก เช่น lymphoma, multiple myeloma, leukemia หรือ Hodgkin's disease
• โรคภูมิทำลายตัวเอง Autoimmune diseases เช่น lupus erythematosus or rheumatoid arthritis
• โรคที่เม็ดเลือดแดงแตก เช่น G-6 PD
• โรคมะเร็งเม็ดเลือด
• ขณะกำลังตั้งครรภ์ร่างกายจะมีสภาวะบวมน้ำเล็กน้อย ซึ่งจะมีผลทำให้เกิดสภาวะเลือดเจือจางลง (hemodilution) ฉะนั้น Hct ย่อมจะมีค่าต่ำเกินความจริง
• การกินยาบางชนิดก็อาจมีผลให้ค่า Hct ต่ำลงได้ เช่น ยาปฏิชีวนะ chloramphenicol หรือ penicillin

หมายเหตุ ขอย้ำว่า ทุกข้อที่กล่าวมาแล้วจะพบคำว่า "อาจ" อยุ่ทุกข้อ ซึ่งมีความหมายอยู่ในตัวว่า อาจจะเป็นหรืออาจไม่เป็นตามนั้นก็ได้

ในทางมากเกินไป

สาเหตุ

• เกิดสภาวะการสร้งเม็ดเลือดแดงมาก (erythrocytosis) เช่น การขึ้นไปอยู่ในที่สูงซึ่งมีออกซิเจนเบาบาง จนร่างกายต้องเร่งสร้างเม็ดเลือดแดงขึ้นมาให้มากกว่าปกติ ในการนี้ย่อมอาจทำให้เม็ดเลือดแดงที่ผลิตไว้แล้วคับคั่งเกินความจำเป็น
• ผู้ที่เป็นโรคหัวใจมาแต่กำเนิด (congenital heart disease) ร่างกายสร้างเม็ดเลือดแดงให้มีจำนวนมากขึ้นเพื่อส่งออกซิเจนให้แก่กล้ามเนื้อหัวใจและอวัยวะต่าง ๆ ในปริมาณที่พอเพียง
• โรคเม็ดเลือดแดงมากเกิน (polycythemia vera) ซึ่งเป็นโรคที่ไขกระดูกสร้างเม็ดเลือดแดงมาก
• เกิดจากการขาดน้ำ Dehydration อย่างรุนแรง เช่น เกิดอาการถ่ายท้องอย่างรุนแรง ถูกไฟลวกอย่างรุนแรง ฯลฯ
• โรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง (chronic obstructive pulmonary  disease, COPD) ร่างกายต้องสร้างเม็ดเลือดแดงเพิ่มเพื่อชดเชยภาวะขาดออกซิเจนจากโรคปอดเรื้อรัง
• ขนาดของเม็ดเลือดแดงที่ใหญ่กว่าปกติ ก็จะทำให้ Hct อันเป็นผลจากการคำนวณสูงเกินความจริงไปด้วย
• ในกรณีใดก็ตามที่เซลล์เม็ดเลือดขาวมีจำนวนสูงเกินปกติไปมากจะมีผลในขณะปั่นเลือดด้วยแรงเหวี่ยงหนีศูนย์กลาง อาจทำให้เซลล์เม็ดเลือดขาวย่อมลงมาปะปนกับเซลล์เม็ดเลือดแดง ทำให้ดูเหมือนว่าเม็ดเลือดแดงจะมากขึ้นโดยเหตุนี้ย่อมทำให้ Hct สูงขึ้นด้วย
• โรคไตที่มีการสร้าง  erythropoietin เพิ่มขึ้น
•